Het Nederlandse grond- en oppervlaktewater voldoet niet aan EU-normen door vervuiling met meststoffen. RIVM waarschuwt voor drinkwaterproblemen.
De kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater in Nederland voldoet nog steeds niet aan de Europese normen. Een nieuw rapport van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) laat zien dat de vervuiling door meststoffen, zoals fosfor en stikstof, een bedreiging vormt voor zowel de natuur als de drinkwatervoorziening. Hoewel de vervuiling sinds 1990 is afgenomen, is de vooruitgang de afgelopen jaren nagenoeg stilgevallen.
Grond- en oppervlaktewater
Het rapport benadrukt dat schoon grond- en oppervlaktewater essentieel is voor de productie van veilig drinkwater. Bij een te hoge concentratie meststoffen, zoals nitraat, ontstaan echter problemen. Grondwater dat meer dan 50 milligram nitraat per liter bevat, is minder geschikt als bron voor drinkwater. Momenteel worden bij ongeveer 20 procent van de drinkwaterwinlocaties te hoge concentraties gemeten of dreigen die in de nabije toekomst te ontstaan.
Ook het oppervlaktewater, waaronder rivieren en meren, kampt met vervuiling. Bij 44 procent van deze wateren worden de Europese normen voor meststoffen overschreden. Dit leidt tot ernstige ecologische gevolgen, zoals het verdwijnen van kwetsbare planten- en diersoorten en een verhoogde groei van giftige algen. Deze algen kunnen gezondheidsproblemen veroorzaken bij zwemmers en bedreigen het ecosysteem.
Vervuiling
Hoewel er in de jaren ’90 sprake was van duidelijke verbetering in de waterkwaliteit, is deze trend sinds 2012 tot stilstand gekomen. De metingen laten een schommelend beeld zien, waarbij vooral landbouwgebieden op zand- en lössgronden, met name in het zuiden en oosten van Nederland, problematisch zijn. Deze gronden voldoen vaak niet aan de Europese normen.
De meststoffen in deze regio’s komen grotendeels uit intensieve landbouwactiviteiten. Hier worden kunstmest en dierlijke mest gebruikt, wat de uitstoot van stikstofverbindingen zoals nitraat in het water vergroot. Ondanks bestaande maatregelen blijft de impact van landbouw op de waterkwaliteit groot.
Toekomstig beleid
Als Nederland blijft achterlopen, kan de Europese Commissie ingrijpen door strengere maatregelen op te leggen. Het RIVM waarschuwt dat dit scenario steeds realistischer wordt, gezien de beperkte structurele verbeteringen. Naast de directe druk vanuit Brussel speelt ook klimaatverandering een rol in het verslechteren van de situatie.
Klimaatverandering
Klimaatverandering brengt langere periodes van droogte met zich mee, wat direct invloed heeft op het grondwaterpeil. Tijdens droogte zakt het grondwater en ontstaat er meer zuurstof in de bodem. Dit vermindert het natuurlijke afbraakproces van nitraat, waardoor de concentraties in het water toenemen. Tijdens de droge zomers van 2018 tot 2020 namen deze concentraties merkbaar toe. Sinds 2021 is er een lichte daling te zien, maar die is onvoldoende om de Europese doelen te halen.
Oproep tot actie
Het RIVM benadrukt het belang van verdere maatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren. Dit omvat niet alleen strenger toezicht op mestgebruik in de landbouw, maar ook innovatieve oplossingen om nitraatuitspoeling tegen te gaan. Zonder ingrijpen komt niet alleen de biodiversiteit in gevaar, maar wordt ook de productie van drinkwater op lange termijn bedreigd.
De uitdagingen rondom grond- en oppervlaktewater vragen om een gezamenlijke inspanning van de overheid, boeren en andere belanghebbenden. Alleen zo kan Nederland voldoen aan de EU-normen en een duurzame waterkwaliteit voor de toekomst garanderen.