Nederland – In het najaar en voorjaar vliegen miljoenen trekvogels door Nederland op weg naar een broedplek, of een warme winterbestemming. Nederland ligt al voor duizenden jaren op de migratieroute van veel trekvogels die van Noord-Europa naar Zuid- Europa vliegen.
Trekvogels over Nederland
Sommigen trekvogels vliegen voor duizenden kilometers naar hun nieuwe bestemming, en vliegen met groot gevaar zelfs de Middellandse zee over naar Afrika. Bijna 120 vogelsoorten trekken van Europa naar Afrika.
In Nederland zijn dat bijvoorbeeld: zwaluwen, weidevogels, nachtegalen, de koekoek, veel watervogels en sommige roofvogels.
Boerenzwaluw
In september trekken de meeste boerenzwaluwen weg. Kort voor het wegtrekken verzamelen boerenzwaluwen zich eerst in grote groepen, soms wel tot een half miljoen. Ze kunnen zich ophouden op elektriciteit draden, maar ook in de rietvelden of in de bomen. Hier slapen ze gezamenlijk en foerageren (eten) ze, tot zonder duidelijke reden de zwaluwen massaal samen zwermen en aan hun lange trektocht beginnen. Als de boerenzwaluw de gevaarlijke trekroute weet te overwinnen, over zee en de woestijn, en in het voorjaar weer terug, dan zal hij elk jaar op dezelfde plaats in dezelfde (boerderij) terugkomen.
Europa
Uit Europa trekken jaarlijks meer dan 100 miljoen boerenzwaluwen naar de overwinteringsgebieden in de zuidelijke helft van Afrika, ongeveer een afstand tussen de 7000 en 8000 km. De gevaren hierbij zijn dusdanig groot, dat van de vijf boerenzwaluwen die hier in september vertrekken er maar één of twee weer begin april in Nederland terugkeren. Tijdens deze trek blijft een boerenzwaluw nog volop voedsel zoeken dit in tegenstelling tot veel andere trekvogels, die tijdens de trek niet of nauwelijks eten. Hierdoor zijn ze extra kwetsbaar, omdat ze op de dag voedsel zoeken en overdag vliegen (meeste trekvogels vliegen ’s nachts) zijn ze ook een makkelijke prooi voor roofvogels zoals de slechtvalk. Doordat de zwaluw vele tussenstops maakt om voedsel te zoeken, betekent dit dat hij er vrij lang over doet voordat het overwinteringsgebied is bereikt, meestal zo’n twee maanden.
Bedreigingen
De zwaluw kan het slachtoffer worden van roofvogels, maar ook als vele andere trekvogels het slachtoffer worden van vogelvangers met netten die zich in Noord-Afrika ophouden en in de zuidelijke landen van Europa.
Door onze moderne landbouwmethoden komen er in Nederland veel minder insecten voor als vroeger. Dit heeft vooral te maken door het gebruik van insecticiden of landbouwgif. Niet alleen in Nederland wordt landbouwgif gebruikt, maar ook in andere landen. In Afrika worden zelfs nog Insecten-bestrijdingsmiddelen gebruikt zoals Dieldrin en DDT dat al jarenlang in Europa verboden is. Hierdoor worden de zwaluwen en hun jongen langzaam vergiftigd en gaan dood of kunnen steeds minder voedsel vinden, omdat de insecten sterk zijn afgenomen.
Een ander gevaar is tegenwoordig de droogte. Hierdoor kan de zwaluw geen modder vinden om een nest mee te bouwen. Ook zijn de moderne afgesloten stallen een probleem om een nestplaats te vinden.- Ook nog een belangrijk feit is dat door mestuitstoot, ammoniak of de stikstof in de lucht komt. Deze slaat neer en zorgt voor kalk gebrek in de bodem en het water. Niet zelden leidt dit tot dunnere eierschalen of kuikens die onvoldoende bot ontwikkeling hebben. Natuurlijke watervennen en moerassen zijn belangrijk voor watervogels en de zwaluw.
Door drooglegging van het landschap en door de intensivering van de landbouw, zijn veel leefgebieden van watervogels verloren gegaan. Wereld wijd is de landbouw ook intensiever geworden, om de opbrengsten te verhogen. Door monocultuur en landbouwbestrijdingsmiddelen, zijn de laatste decennia het aantal vogels in Nederland maar ook in de wereld sterk afgenomen. Het is dan ook geen wonder dat sinds 1980 alleen al in Noordwest-Europa meer dan 420 miljoen vogels zijn verdwenen. De afname heeft vooral te maken met vergiftiging van het voedsel van de vogels zoals de insecten. In Nederland zijn dan ook 75% van insecten verdwenen, waar veel insecten eters van afhankelijk zijn. Daarnaast zijn de kleinschalige gemengde boeren bedrijven verdwenen, maar ook de afwisseling van kronkelende sloten, vennen en poelen in het landschap.
Vogelsterfte
Noord-Amerika telt anno 2019 drie miljard minder wilde vogels dan in 1970. In minder dan 50 jaar is er een teruggang van bijna een derde. Dat schrijven Amerikaanse en Canadese wetenschappers in het tijdschrift Science. Ze baseren deze gegevens aan de hand van weerradars, computermodellen en tellingen. Eerder werd berekend dat er in 1970 zo’n 10 miljard vogels in de VS en Canada leefden en nu nog ruim 7 miljard. Van alle soorten vogels is het aantal weidevogels het meest afgenomen. Daarnaast gaat het juist ook om de alledaagse vogels waaronder de lijster, de spreeuw en de huismus.
Vogelbescherming
De Nederlandse Vogelbescherming weet door tellingen die elk jaar plaats vinden, dat het aantal huismussen is gehalveerd, het aantal spreeuwen is met ongeveer 40 procent afgenomen en de veldleeuwerik met ruim 90 procent verdwenen is. De kuifleeuwerik is zelfs helemaal verdwenen. Uit onderzoek van BirdLife, een koepelorganisatie waar de Vogelbescherming deel van uitmaakt, blijkt dat er in 30 jaar tijd in Europa zo’n 300 miljoen minder boerenland vogels zijn. Door de intensieve landbouw hebben vogels als de grutto (onze nationale vogel), steeds minder plek om te broeden, moeite om voldoende voedsel te vinden of te schuilen.
Nederlandse landschap
De Kraanvogel in Nederland is al voor lange tijd bekend als trekvogel. Vooral in het oosten van het land trekken elk jaar honderden kraanvogels naar Scandinavië. Of van Scandinavië via Gibraltar naar Afrika. Doordat men gestopt is met het bestrijdingsmiddel DDT, zijn het aantal reigers en ooievaars weer toegenomen in Nederland. Opvallend is ook dat de laatste jaren steeds meer broedende kraanvogels worden gezien. In 2001 werd er voor het eerst sinds 250 jaar een broedend kraanvogel paartje gesignaleerd. In 2019 zijn er zelfs 35 paren kraanvogels geteld in ons land en het aantal broedende paren neemt elk jaar met 3-4 paren toe.
De oplossing om de bescherming van vogels te verbeteren is stopzetting van de jacht en vangst. Maar vooral door natuurgebieden uit te breiden of over te gaan van de intensieve landbouw, naar biologische landbouw zonder chemische bestrijdingsmiddelen.
